Deze psychische fasen doorlopen we in de coronacrisis. Waar moeten we straks aan denken na de crisis?

Tijdens de coronacrisis lijkt ons leven meer op overleven. Hoe overleef ik de crisis vragen sommigen zich af. Niet letterlijk misschien, maar sommigen van ons voelen zich gevangen in de ‘intelligente lockdown’ coronamaatregelen. Voor sommige mensen het lastig eindjes aan elkaar knopen en voor anderen is de angst op verlies van werk en inkomen nu realiteit. Waar een deel van Nederland duimen draait, maakt een ander deel juist overuren. Anderen hebben collega’s, vrienden of ouders verloren. De balans is zoek en we snakken massaal naar een snel herstel. Maar kan dat wel? Welke fasen doorloop je in zo’n crisis? Hoe kun je zin geven aan deze periode?

Wie alles weet van gevangen zijn én over het belang van zingeving is Victor Frankl. Psycholoog én overlevende van het concentratiekamp. De mens wil van betekenis zijn, schrijft hij in ‘de zin van het bestaan’. In zijn relaas over Auschwitz zijn belangrijke aanknopingspunten te vinden om toch zin te geven aan deze periode van de coronacrisis. Natuurlijk is de situatie van een totaal andere orde, maar op een aantal essentiële punten ook vergelijkbaar. Met name de mensen die momenteel ‘geen kant op kunnen en het gevoel hebben vast te zitten’, zullen zich verbazen over de psychische overeenkomsten met de mensen in het kamp destijds.

Die eerste fase is die toestand ook wel een soort zelfbegoocheling genoemd. Een soort van shock vanwege de onwerkelijkelijkheid van de situatie. Je kunt het niet geloven en toch gebeurt het. Welke shock kregen wij allemaal anderhalve maand geleden? Alle routines vielen weg. Thuisblijven in een anderhalve meter maatschappij. Een ‘intelligente lockdown’. Wat alle milieubewegingen al tientallen jaren niet konden bewerkstelligen lukt een onzichtbaar klein virus wel: de economie ligt plat, wereldwijd. Een onwerkelijke, niet te bevatten situatie.

De fase daarna kenmerkt zich door onmacht en een bepaalde mate van onverschilligheid. Uiteraard is het een enorm verschil of je moet leven van een klompje brood of dat je naar de supermarkt gaat voor toiletpapier. Het ‘overleven’ nu gaat niet over de primaire levensvoorwaarden, maar toch gaan veel gesprekken en online berichten over ‘het einde van de situatie’.  Ook is er een groeiende belangstelling voor geestelijke verdieping. Ook die vergelijking gaat op voor vele mensen nu die geen toekomstperspectief meer hebben omdat het (toekomst) werk voor de komende jaren naar verwachting is verdwenen of gehalveerd. Frankl beschrijft naast de gruwelijkheden ook de aandacht voor cultuur, kunst en humor in het kamp. Ook nu zien we als nooit tevoren een enorme toename aan creativiteit en humoristische filmpjes op internet.

De fase na de bevrijding beschrijft Frankl het verschijnsel ‘depersonalisatie’. Alles kwam de gevangene onwezenlijk voor. Uit de slechte film stappen is net zo verwarrend als erin stappen. Pas na lange tijd braken de emoties ineens door en uit ervaring weet ik dat je pas na vele maanden ontdekt waar je al die tijd ingezeten hebt. Psychisch gezien is de situatie te vergelijken met een duiker die de caissonziekte oploopt door een te snelle opstijging. Een groot risico ook straks na de crisis is dat we massaal terugkeren naar het oude en net doen alsof de ’slimmer lockdown’ nooit heeft bestaan. Mensen die in de crisis hun geliefden zijn kwijtgeraakt, die keihard hebben gewerkt in ziekenhuizen, die mensen zagen overlijden, die hun baan, of ander perspectief zijn kwijtgeraakt zullen zich daarin zeer eenzaam voelen. In deze fase wordt het belangrijk hoe we omgaan met de ‘verliezen’ die we hebben geleden. Passende rituelen helpen ons om deze fase ook gezamenlijk goed door te komen. De MH17 is daarin een goed voorbeeld geweest hoe het kan.

Een van meest demoraliserende dingen in het kamp was dat de gevangene niet wist hoe lang hij in gevangenschap zou moeten leven. Het was een tijdelijk bestaan van onbekende duur. De mens, zo schrijft Frankl, bezit de merkwaardige eigenschap slechts te kunnen leven met een toekomstdoel voor ogen. Juist nu, in deze coronacrisis zonder duidelijk einde, speelt deze doelloosheid een grote rol in het welbevinden van mensen. Toch kunnen wij, juist in de diepte van de crisis, ons een andere toekomst verbeelden. Frankl zag zichzelf bijvoorbeeld een lezing geven over de psychologie in het kamp.

Veel mensen vragen zich af wat ze willen met hun leven? Welke zin heeft mijn leven? Maar je kunt het ook omdraaien en jezelf de vraag stellen: Wat wil het leven van van mij?

Gebruikte literatuur: Victor Frankl. De zin van het bestaan – ISBN 90610017300 uitgeverij donker

Sparren? Neem contact op.